KRYPTY

KRYPTY LONGOBARDÓW

Obecność Archanioła Michała na Gargano jest szczególnie widoczna w sugestywnej i mistycznej atmosferze pierwotnej naturalnej jaskini. Jednak czas i wydarzenia historyczne głęboko wpłynęły na to miejsce kultu religijnego, usytułowanego na samotnym i mało gościnnym masywie. Wokół tej naturalnej budowli, praktycznie nietkniętej w swojej autentycznej i wciągającej surowości, sprawił, że była ona przez wieki bardzo interesująca i odwiedzana. Wierni i czciciele różnych cywilizacji i epok historycznych, uznając wysokie prerogatywy i godność najważniejszego z Niebiańskich Duchów, ozdobiali to jego ziemskie mieszkanie darowiznami, które są również bardzo ważne z punktu widzenia historii i sztuki.

W rezultacie cenne dziedzictwo Sanktuarium, pomimo licznych grabieży, jakich doznało Sanktuarium podczas wzlotów i upadków, które miały miejsce w ciągu swej 1500 latniej historii, dzisiaj nadal budzi podziw pielgrzymów i zwiedzającących. Skarby kultu Św. Michała (TECUM) to m.in: Grota, zaanektowane pomieszczenia, Muzeum Dewocjonaliów, Muzeum Lapidarium, Krypty Longobardzkie. Zwiedzający ma zatem niezwykłą i rzadką okazję podziwiania kamiennnych i drewnianych przedmioitów, przechowywanych z taką samą pieczołowitością jak drogocenne klejnoty. Dają one możliwość prześledzenia śladów historii, spisanej wspólnie przez pokornych, nieznanych pielgrzymów, jak i potężnych królów. To historia, która opowiada wielkiej miłości i wierze w księcia niebiańskich zastępów.

Szczególnie ważne są „bogactwa” udostępnione niedawno naukowcom i odwiedzającym, które pomagają uzupełnić ogólny zarys sanktuarium, wizualnie przedstawiając jego ewolucję, zarówno z punktu widzenia jako miejsca architektonicznego, bezpośrednie konsekwencje wydarzeń historycznych, jak i formy wiary i oddania w ich epokowych przemianach.

Pomieszczenia tak zwanych „krypt lombardzkich” ujrzały światło dzienne dopiero po wykopaliskach promowanych przez archidiakona kapitularnego ks prałata Mikołaja Quitadamo, dokonanych w latach 1949-1955. Według naukowców, krypty zostały opuszczone w drugiej połowie XIII wieku, kiedy Andegaweńczycy, wraz z nowymi budynkami, nadali Sanktuarium obecny układ „zstępujący”, aby dostosować wejście do pobliskiego miejsca, na którym powstało zamieszkiwane centrum. W ten sposób pierwotne budowle zostały przykryte nowymi poziomami podłoża.

Dziś, ukazane i oddane do zwiedzania pomieszczenia Longobardzkie, oferują prawie dwieście napisów wykonanych różnymi technikami między VI a IX wiekiem. Każda pielgrzymka jest w istocie podróżą, która może głęboko naznaczyć tych, którzy ją pokonują, a którzy odczuwają przy tym potrzebę zaznaczenia miejsca, przez które przechodzą, pozostawiając po sobie świadectwo przejścia.

Pochodzenie nazw i imion, choć w większości pochodzenia semickiego, łacińskiego i greckiego, wskazuje na co najmniej 97 nazw pochodzenia germańskiego, które potwierdzają umiędzynarodowienie przybyszów na górę Gargano, która stała się obowiązkowym przystankiem na tzw. Via Francigena. („Droga Franków” – historyczny, transalpejski szlak komunikacyjny w Europie, biegnący od Canterbury w Anglii do Rzymu. Jeden z najdłuższych europejskich szlaków pielgrzymkowych, wiodący do grobu Św. Piotra. Jego długość (z wykorzystaniem dzisiejszej sieci drogowej) wynosi ok. 1610 km. lub Iter Francorum (czyli Droga Frankijska, Droga Franków, tzw. „Droga Lombardzka”) jest wspominana po raz pierwszy w Itinerarium świętego Wilibalda z 725 r.

Droga ta prowadziła wiernych do Ziemi Świętej. Szczególne znaczenie w tej całości epigraficznej mają inskrypcje alfabetu runicznego, jedne z najważniejszych odkryć epigraficznych ostatnich 40 lat.

Krypty rozciągają się pod podłogą Groty i korytarzem dostępowym do niej na długości około 60 metrów. Pierwsze pomieszczenie o długości około 45 m sięga aż do potężnej ściany oporowej, na której na górnym poziomie spoczywają Drzwi z Brązu. Przypomina tunel, podzielony na osiem prostokątnych przęseł, ze sklepieniem kolebkowym, łączącymi się ze sobą za pomocą poprzecznych łuków, które wyrastają z dużych filarów wystających z bocznych ścian. W tych antycznych miejscach kultu są wyraźnie rozpoznawalne wyrostki jako pomieszczenia do pochówków. W związku z tym warto przypomnieć tradycję, która istniała od samego początku. Otóż w miejscu przybytku Anioła, który jest czystym duchem, obecność zwłok była niedozwolona. Jednak najważniejsi i najbogatsi dignitarze nie rezygnowali z pochówku, i chcieli być pochowani przynajmniej w pobliżu świątyni św. Michała, którego Biblia również identyfikuje jako Tego, który towarzyszy i przeprowadza dusze na Boży Sąd.

 

MUZEUM LAPIDARNE

MUZEUM LAPIDARNE

W sugestywnym pomieszczeniu lombardzkim znajduje się Muzeum Lapidarium, dziedzictwo bazyliki, które gromadzi ponad 200 różnego typu artefaktów z wykopalisk z Sanktuarium oraz z niektórych zabytków miasta Monte Sant’Angelo: dawnego kościoła św. Piotra, baptysterium Św. Jana, z ruin opactwa Matki Bożej z Pulsano i klasztornego kompleksu Celestynów.

Nowa ekspozycja, utworzona po zakończeniu prac restauracyjnych w 2015 roku, opiera się na najnowszych kryteriach muzeologicznych, które pozwoliły wszystkim porzedmiotom architektoniczno-dekoracyjnym, odzyskać pierwotny blask i splendor. Wystawa zapewniająca zwiedzającym dużą liczbę eksponatów została zaprojektowana tak, aby, jednocześnie podkreślić te eksponaty o największym znaczeniu historycznym i osobliwościach artystycznych, dając możłiwość uważnej i angażującej lektury.

Intencją było takie usytułowanie zwiedzającego, aby pozwolić mu na ponowne przeżycie historii w miejscach, do których fizycznie nie mógłby dotrzeć.

Muzeum Lapidarne to cenny, ogólnodostępny obiekt. Wszystko zostało w taki sposób zorganizowane, aby w sposób przystęny można było łatwo odczytać historię i znaczenie atrefaktów.

Do najważniejszych artefaktów należą: herb miasta Monte Sant’Angelo z 1401 roku; różne elementy architektoniczne, takie jak fragmenty kolumn, kapitele i elementy dekoracyjne z przeplatającymi się wstęgami; figura modlącej się postaci z XII wieku i z tego samego okresu niekompletna Matka Boża ze zburzonego kościoła św. Piotra. Z opactwa Matki Bożej z Pulsano można podziwiać podstawę wielkanocnego paschału, pięknie rzeźbioną kropielnicę z XII wieku oraz majestatyczną „lustralną fontannę” ozdobioną scenami z Biblii. Z Sanktuarium pochodzi w szczególności statua św. Michała z XIV/XV wieku, Matka Boża z Dziciątkiem z XV w., posąg Odkupiciela różnie datowany na okres między XIV a XV w., architraw z dekoracjami aniołów i spirali z połowy XI wieku oraz fragmenty płyty z bogatym wzornictwem pochodzące z tego samego okresu. Dużą wartość mają również różne fragmenty ambony, wykonane przez miejscowego rzeźbiarza Acceptusa, datowane na 1041 r.. Są to m.in. orzeł z mównicą, kapitelami i rzeźbionymi belkami.

Przechodząc przez wąski otwór, wchodzimy do kolejnego pomieszczenia z okresu lombardzkiego, podzielonego centralnie trzema okrągłymi łukami na dwie części. Po lewej stronie znajduje się starożytne przed lombardzkie wejście zwane „Porta di Pietro e Paolo” („Drzwi Piotra i Pawła”), o czym informuje inskrypcja upamiętniająca dwóch świętych. Wobydwu nawach znajdowały się schody. Te po prawej zwane krętymi, w kształcie krzywolinijnym, i kolejne po lewej, prostolinijne, które pozwalały na wejście do groty wielkiej lioczby pielgrzymów.

Wyraźnie widoczne są dwie klatki schodowe: prawostronna, zwana „tortuosa”, o przebiegu krzywoliniowym i lewa z prostym przebiegiem, co umożliwiało dostęp do Groty i odpływ pielgrzymów. Powyżej, w małej absydzie, można zobaczyć blokowy ołtarz, zwany „ołtarzem śladów” lub „odcisków”, na którym Archanioł miał zostawić swoje ślady. Po lewej stronie ołtarza znaleziono osłoniony kamiennymi płytami fresk zwany Custos Ecclesiae (Kustosz Opiekun Kościoła), datowany na XI wiek, który jest obecnie wystawiaoy w Muzeum Dewocjonaliów.

MUZEUM DEWOCJONALII

 MUZEUM DEWOCJONALII

Do jego najciekawszych atrakcji należy Całość Skarbów Kultu Św. Michała (TECUM), w szczególności Muzeum Dewocjonalne, które w 2008 roku zostało przearanżowane w pojemne, specjalnie wykonane i do tego dostosowane pomieszczenie. Zawiera ono wszystko to, co dziś jest w posiadaniu Bazyliki: skarb, który posiada bezcenną wartość w szatach, wyposażeniu liturgicznym, tabliczkach wotywnych, srebrze, złocie i przedmiotach codziennego użytku oraz uznaje tę samą cześć, jaką składali ich ofiarodawcy: papieże i wierni, cesarze i ich podwładni. Nawet Francuzi, którzy dokonali najazdu w 1799 r., i ograbili wszystko to co było możliwe, nie zdołali wymazać i zniszczyć tego cennego dziedzictwa i świadectw wiary. Przez pokolenia, aż do dziś w sposób namacalny są one nieustannie ożywiane i odnawiane. Wystawione wyposażenie liturgiczne, paramenty liturgiczne, drogocenne wypozażenie, szaty, to wszystko, co pozostaje z historii darów wotywnych i grabieży. Przedmioty te z jednej strony widziały cesarzy, papieży, biskupów, królów przynoszących cenne dary, a z drugiej następstwa bolesnych grabieży.

Pierwszy spotkanie zwiedzającego to widok darów i tablic wotywnych, które kiedyś były umieszczone jako ex-vota wiecznej wdzięczność rozmieszczone wzdłuż ścian Andegaweńskiej klatki schodowej. Znajdujemy tam również serca lub części anatomiczne ciała wykonane w srebrze, ewidentnie wskazujące na uzdrowienia. Także wotywne tablice, poruszające obrazy, uwieczniają kluczowe momenty, w których dokonywały się decydujące interwencje Archanioła. Wszystkie są dziełem złotników, malarzy i rzemieślników, głównie z warsztatami na Monte Sant’Angelo i w sąsiednich wioskach.

Następnie przechodzimy do bogatych zbiorów artefaktów ze srebra. Zawierają one wyposażenia sakralne, ornaty, dalmatyki oraz pięknie i precyzyjnie wykonane zdobione przedmioty. O ich pochodzeniu świadczą imiona, heraldyczne tarcze i symbole. W obecnym Skarbcu Bazyliki wśród antycznych eksponatów wyróżniają się przede wszystkim: kryształowy relikwiarz z relikwią Krzyża Świętego, francuskiej lub weneckiej manufaktury, którego pierwszy rdzeń pochodzi z XIV wieku. Prestiżowe są nazwiska zidentyfikowanych dawców, wśród których są królowie Hiszpanii Filip III, Karol II, Ferdynand II.

Królowie Sabaudii, domagający się wyłącznego prawa do bazyliki, uznawanej aż do konkordatu z 1929 r. (będącą własnością króla, podobnie jak jego pałac królewski), wzbogacili ją dużą ilością ornatów i szat z żółtego złota, znacząc wszystko białą tarczą z krzyżem, znakiem dynastii.

Bardziej współczesne są m.in. kielich i patena ofiarowane w 1987 roku przez św. Jana Pawła II, ostatniego Papieża pielgrzymującego do Niebiańskiej Bazyliki.

Innym bardzo różnorodnym i interesującym sektorem jest ten w którym zgromadzone są ikony orientalne, głównie słowiańskie, greckie i rumuńskie,

Dziedzictwo włókiennicze natomiast opowiada nam historię mody i ewolucji technik przetwarzania jedwabiu, które na przestrzeni wieków na południu, a zwłaszcza w Neapolu, było centrum produkcji, handlu i wymiany kulturowej.

Ważnym świadectwem kultu zrodzonego i zapoczątkowanego na skale Gargano są posągi z alabastru lub lokalnego kamienia, które przedstawiają Św. Michała. Dały one początek uprzywilejowanej grupie nazywanej rzeźbiarzami Archanioła (Sammecalére), którzy przekazali owo rzmiosło z ojca na syna. Król Aragonii Ferdynand I, w 1475 roku wydał edykt, w którym nadał im wyłączny przywilej wykonywania posągów Archanioła.

Sposób przedstawiania niebiańskiego mieszkańca Gargano trochę zmieniał się w czasie. Pierwotnie Anioł przebijał diabła włócznią, smoka z szeroko otwartą paszczą i długim zwiniętym ogonem węża. Później miecz został zastąpiony włócznią, a diabeł stał się potworną bestią, czasami z ludzką twarzą naśladującą nieosiągalny dla niego model. Ten wizerunek  zwycięzkiego Archanioła Michała do dziś w Świętej Grocie daje zapenienie pomocy swoją obecnością.

Sammecaléni rzeźbili również posągi innych świętych oraz kamienne i drewniane postaci z szopki. Ich rzeźbiarskie umiejętności wniosły tę tradycję do rangi sztuki, czyniąc Monte Sant’Angelo jednym z najbardziej znanych ośrodków Apulii. W tej różnorodności znajdziemy wiele interesujących artefaktów. Wśród obiektów kultu domowego znajduje się m.in. kolekcja rzeźb świętych pod szklanymi dzwonami.

Ponadto wyróżniają się także 23 figurki wędrujących pielgrzymów, wykonane w skórze: dzieło lokalnego rzemieślnika Domenico Palena. To sprawia, że ​​w muzeum to starożytne przeplata się ze współczesnością: rodzaj sztuki, galeria wiary ludowej i religijności, która sięga od średniowiecza aż po współczesność. Dziedzictwo muzeum obejmuje również na różne prywatne kolekcje.

W numizmatyce można podziwiać zachowany zalążek tego, co zostało odnalezione podczas wykopalisk w połowie ubiegłego wieku. Szczególnie duże znaczenie mają okazy Mennicy Konstantynopola, zarówno te z epoki Leona VI (886-912), jak i te późniejsze.

Wartość archeologiczną i historyczną ubogacają dodatkowo: ceramika z okresu przedklasycznego i klasycznego, datowane na okres od VI do I wieku p.ne., a także różne elementy obudowy, ostrza włóczni i mały posąg z brązu, prawdopodobnie przedstawiający Mitrę.

Na wystawie znajdują się również ceramiczne wazony, butelki, słoiki, naczynia i kubki. Znaczna większość z tych artefaktów pochodzi z drugiej połowy XX wieku i ukazuje kształty oraz dekoracje z minionych epok.

W kolekcji złota wotywnego znajdują się rzadkie egzemplarze lokalnej sztuki złotniczej, przekazywane z ojca na syna. Rodzaj klejnotów i technika grawerowania świadczą o mieszance wpływów bizantyjskich, lombardzkich i arabskich, ale także o wyobraźni i inspiracji rzemieślników, którzy nadali swoim wyrobom oryginalny i wyrafinowany odcisk.

Wśród zachowanych fragmentów znajdziemy „sustę”, typowy naszyjnik z okolic Gargano, prezent ślubny od pana młodego; liczne pierścienie, na których wyryte są postacie świętych; broszki różnych kształtów i ozdobach. Znajdziemy tu także różne przykłady kobiecych kolczyków i ozdób do włosów.

Od 2015 roku, dla upiększenia zewnętrznych ścian ośmiokątnej sali, przypominającej w ten sposób strukturę potężnej Adegaweńskiej dzwonnicy, zostało w pomieszczeniu umieszczonych kilka fresków, które niegdyś pokrywały ściany Bazyliki.

Szczególnie cenny jest fresk Custos Ecclesiae znaleziony w kryptach lombardzkich. Przedstawia on zakonnika z odkrytą głową, krótkimi włosami, dużymi oczami, białą tuniką, i założonym kapturem. Inskrypcje identyfikują tę postać z Leonen, przedstawionym jako biskup i grzesznik. Może chodzić o arcybiskupa z Sipontu, Leona, pochodzącego z Monte Sant’Angelo lub papieża Leon IX, który trzykrotnie odwiedził Sanktuarium.

Najcenniejszym eksponatem tego muzeum jest pozłacana miedziana ikona św. Michała Archanioła. Znaleziona na początku XX wieku w miejscu, w którym wydobywano skałę, a które było przez wieki dość dyskretne i niezauważalne podczas grabieży. Dzięki temu ikona zachowała się do dziś. Jest ona prawdopodobnie antycznym wotum wdzięczności.

Św. Michał jest na niej przedstawiony od przodu, z aureolą, ma krótką tunikę z wygrawerowanymi motywami dekoracyjnymi i rozpostartymi skrzydłami. Prawa ręka jest uniesiona i możliwe, że pierwotnie trzymała dzidę, z ostrzem skierowanym ku dołowi; lewą dłonią natomiast trzyma kulę ziemską, na której przedstawiona jest ręka Boga, błogosławiącego w stylu greckim. W zaokrąglonej twarzy dostrzegamy oczy w kształcie migdałów, szpiczasty nos, wąskie usta i długie loki. Na inskrypcji dedykacyjnej wspomina się dwa imiona: Roberto i Balduino, dwie postacie prawdopodobnie pochodzenia frankońskiego, którzy byli zamawiającymi wykonanie dzieła. Według uczonych jest ono datowane na XI wiek, przez co jest pierwszym i najstarszym przedstawieniem wizerunku Archanioła w Sanktuarium.