Obecność Archanioła Michała na Gargano jest szczególnie widoczna w sugestywnej i mistycznej atmosferze pierwotnej naturalnej jaskini. Jednak czas i wydarzenia historyczne głęboko wpłynęły na to miejsce kultu religijnego, usytułowanego na samotnym i mało gościnnym masywie. Wokół tej naturalnej budowli, praktycznie nietkniętej w swojej autentycznej i wciągającej surowości, sprawił, że była ona przez wieki bardzo interesująca i odwiedzana. Wierni i czciciele różnych cywilizacji i epok historycznych, uznając wysokie prerogatywy i godność najważniejszego z Niebiańskich Duchów, ozdobiali to jego ziemskie mieszkanie darowiznami, które są również bardzo ważne z punktu widzenia historii i sztuki.

W rezultacie cenne dziedzictwo Sanktuarium, pomimo licznych grabieży, jakich doznało Sanktuarium podczas wzlotów i upadków, które miały miejsce w ciągu swej 1500 latniej historii, dzisiaj nadal budzi podziw pielgrzymów i zwiedzającących. Skarby kultu Św. Michała (TECUM) to m.in: Grota, zaanektowane pomieszczenia, Muzeum Dewocjonaliów, Muzeum Lapidarium, Krypty Longobardzkie. Zwiedzający ma zatem niezwykłą i rzadką okazję podziwiania kamiennnych i drewnianych przedmioitów, przechowywanych z taką samą pieczołowitością jak drogocenne klejnoty. Dają one możliwość prześledzenia śladów historii, spisanej wspólnie przez pokornych, nieznanych pielgrzymów, jak i potężnych królów. To historia, która opowiada wielkiej miłości i wierze w księcia niebiańskich zastępów.

Szczególnie ważne są „bogactwa” udostępnione niedawno naukowcom i odwiedzającym, które pomagają uzupełnić ogólny zarys sanktuarium, wizualnie przedstawiając jego ewolucję, zarówno z punktu widzenia jako miejsca architektonicznego, bezpośrednie konsekwencje wydarzeń historycznych, jak i formy wiary i oddania w ich epokowych przemianach.

Pomieszczenia tak zwanych „krypt lombardzkich” ujrzały światło dzienne dopiero po wykopaliskach promowanych przez archidiakona kapitularnego ks prałata Mikołaja Quitadamo, dokonanych w latach 1949-1955. Według naukowców, krypty zostały opuszczone w drugiej połowie XIII wieku, kiedy Andegaweńczycy, wraz z nowymi budynkami, nadali Sanktuarium obecny układ „zstępujący”, aby dostosować wejście do pobliskiego miejsca, na którym powstało zamieszkiwane centrum. W ten sposób pierwotne budowle zostały przykryte nowymi poziomami podłoża.

Dziś, ukazane i oddane do zwiedzania pomieszczenia Longobardzkie, oferują prawie dwieście napisów wykonanych różnymi technikami między VI a IX wiekiem. Każda pielgrzymka jest w istocie podróżą, która może głęboko naznaczyć tych, którzy ją pokonują, a którzy odczuwają przy tym potrzebę zaznaczenia miejsca, przez które przechodzą, pozostawiając po sobie świadectwo przejścia.

Pochodzenie nazw i imion, choć w większości pochodzenia semickiego, łacińskiego i greckiego, wskazuje na co najmniej 97 nazw pochodzenia germańskiego, które potwierdzają umiędzynarodowienie przybyszów na górę Gargano, która stała się obowiązkowym przystankiem na tzw. Via Francigena. („Droga Franków” – historyczny, transalpejski szlak komunikacyjny w Europie, biegnący od Canterbury w Anglii do Rzymu. Jeden z najdłuższych europejskich szlaków pielgrzymkowych, wiodący do grobu Św. Piotra. Jego długość (z wykorzystaniem dzisiejszej sieci drogowej) wynosi ok. 1610 km. lub Iter Francorum (czyli Droga Frankijska, Droga Franków, tzw. „Droga Lombardzka”) jest wspominana po raz pierwszy w Itinerarium świętego Wilibalda z 725 r.

Droga ta prowadziła wiernych do Ziemi Świętej. Szczególne znaczenie w tej całości epigraficznej mają inskrypcje alfabetu runicznego, jedne z najważniejszych odkryć epigraficznych ostatnich 40 lat.

Krypty rozciągają się pod podłogą Groty i korytarzem dostępowym do niej na długości około 60 metrów. Pierwsze pomieszczenie o długości około 45 m sięga aż do potężnej ściany oporowej, na której na górnym poziomie spoczywają Drzwi z Brązu. Przypomina tunel, podzielony na osiem prostokątnych przęseł, ze sklepieniem kolebkowym, łączącymi się ze sobą za pomocą poprzecznych łuków, które wyrastają z dużych filarów wystających z bocznych ścian. W tych antycznych miejscach kultu są wyraźnie rozpoznawalne wyrostki jako pomieszczenia do pochówków. W związku z tym warto przypomnieć tradycję, która istniała od samego początku. Otóż w miejscu przybytku Anioła, który jest czystym duchem, obecność zwłok była niedozwolona. Jednak najważniejsi i najbogatsi dignitarze nie rezygnowali z pochówku, i chcieli być pochowani przynajmniej w pobliżu świątyni św. Michała, którego Biblia również identyfikuje jako Tego, który towarzyszy i przeprowadza dusze na Boży Sąd.